संधी व संधीचे प्रकार -मराठी व्याकरण

✪ ❝ मराठी भाषेमध्ये शब्द तयार होण्याची जी क्रिया असते त्यावेळी एक अक्षर दुसरयाशी जोडताना जे नियम वापरल्या जातात त्यालाच संधी असे म्हणतात. ❞

● संधी शब्दाचा मूलतः अर्थ साधने किंवा जोडने असा होतो.
● मराठी व्याकरणामध्ये संधी या संकल्पनेला जास्त महत्त्व असते कारण संधी साधल्याखेरीज शब्द निर्मिती होत नाही.
● संधी प्रकारामंध्ये स्वरा चा स्वराशी तसेच स्वराचा व्यजनाशी आणि व्यंजनाचा व्यंजनाशी सतत संबंध येत असतो.
● संधी या प्रकारामुळ शब्दांची सम्पति वाढत जाते.

✪ मराठी व्याकरनामध्ये संधीचे प्रमुख तिन प्रकार आहेत

1. स्वर संधी
2. व्यंजन संधी
3. विसर्ग संधी

✪ संधीचे प्रकार पुढीलप्रमाणे

स्वर संधी

शब्द निर्मिती होत असताना एकमेकांशेजारी जोडलेली वर्ण जर स्वरांनी जोडलेली असतील तर त्या संधी लास्वर संधी असे म्हणतात.
● ❝उदा. देव + आलय= देवालय ❞
➤ वरील उदाहरनामध्ये देव मधील व् आणि आ या दोन्ही स्वरांची मिळून संधी झालेली लक्षात येते म्हणून त्याला स्वर संधी असे संबोधतात.
➤ मुख्यत: सरसंधीचे काही प्रकार पडतात ते पुढीलप्रमाणे

अ) सजातीय स्वर संधी:ज्या संधी मधे एकमेकांसमोर येणारे स्वर हे त्याच ह्रस्व किंवा दीर्घ स्वरूपातील असतील तर त्याला सजातीय स्वर संधी असे म्हणतात..
● उदा.अ +आ =आ
इ + ई = ई
उ + ऊ =ऊ
➤स्वर समोर स्वर आल्यास दीर्घ स्वर घ्यायचा असतो.
उदा . गुरु + उपदेश = गुरूपदेश.

आ ) गुणादेश स्वरसंधी
● आ किंवा अ पुढे इ किंवा ई आल्यास त्याचा ए होतो.
● आ किंवा अ पुढे उ किंवा ऊ आल्यास त्याचा ओ होतो
उदा. अ + ई = ए ईश्वर + इच्छा =ईश्वरेच्छा.

इ) वृद्यादेश स्वरसंधी
● आ किंवा अ पुढे ए किंवा ऐ आल्यास त्याचा ऐ होतो.
● आ किंवा अ पुढे ओ किंवा औ आल्यास त्याचा औ होतो.
उदा .अ + ऐ = ऐ एक + ऐक = एकेक.

ई ) यनादेश स्वरसंधी
:इ,ई,उ ऊ यांच्या समोर विजातीय स्वर आल्यास.
● इ -ई चा य होतो.
● उ-ऊ चा व होतो.

उ ) उर्वरित स्वरसंधी
:ए ,ऐ ,ओ ,औ या पुढे कोणताही स्वर आला तर अनुक्रमे आय ,अवि ,आवी ,असे आदेश होऊं संधी होते .
● ने + अन = नयन.

व्यंजन संधी

वाक्यातील जोडाक्षरे होताना पाहिला व्यंजन व् दूसरा स्वर किंवा दोन्ही व्यंजन असतील तर त्याला व्यंजन संधी असे म्हणतात.
✪ उदा.व्यंजन + स्वर , व्यंजन + व्यंजन
अ) प्रथम व्यंजन संधी:पहिल्या पाच वर्गापैकी अनुनासिका शिवाय कोणत्याही व्यंजनापुढे कठोर व्यंजन आले असता त्या पहिल्या व्यंजनाच्या जागी त्याच वर्गातील पाहिले कठोर व्यंजन येउन संधी होते त्याला प्रथम व्यंजन संधी म्हणतात.
● उदा.विपद+काल =द + क = त+ क =विपत्काल

आ) तुतीय व्यंजन संधी:पहिल्या पाच वर्गातील कठोर व्यंजनापुड़े अनुनासिकाखेरीज स्वर किंवा मृदु व्यंजन आल्यास त्याच्या जागी त्याच वर्गातील तीसरे व्यंजन येउन संधी होते त्याला तृतीय व्यंजन संधी असे म्हणतात.
● उदा.वाक् + ईश्वरी= क +ई =ग + ई =वागीश्वरी

इ ) अनुनासिक संधी:पहिल्या पाच वर्गातील व्यंजनापुढे अनुनासिका आल्यास पहिल्या व्यंजनाबद्दल त्याच्याच वर्गातील अनुनासिक व्यंजन होऊण संधी होते त्याला अनु नासिक संधि असे म्हणतात.
● उदा.जगत + नाथ=जग्गनाथ .

ई) त व्यंजन संधीत या व्यंजनापुढे
●च छ आला तर त बद्दल च होतो.
●ज झ आला तर त बद्दल ज होतो.
●ट ठ आला तर त बद्दल ट होतो.
●ल आला तर त बद्दल ल होतो.
●श आला तर त बद्दल च होतो व श बद्दल छ होतो.
● उदा.१) सत+चरित्र =सच्चरित्र
२) सत + शिष्या= सच्छिष्य.

विसर्ग संधी

विसर्ग हे स्वरादी असतात ,विसर्ग हे स्वरानंतर येतात.
● पहिला वर्ण विस्र्ग तर दूसरा यंजन किंवा स्वर असतो.

अ )विसर्ग-उकार संधी:विसर्गाच्या माघे अ हा स्वर असून पुढे मृदु यंजन आल्यास विसर्गाचा उ होतो व् तो माघिल अ मध्ये समाविष्ट होऊण त्याचा औ होतो.
● उदा.यश: + धन =यशोधन.

आ) विसर्ग -र संधी:विसर्गाच्या मागे अ ,आ खेरीज कोणताही स्वर असून पुढे मृदु वर्ण आल्यास विसर्गाचा र होऊन संधी होते त्याला विसर्ग -र-संधी म्हणतात.
● उदा.नि:+ अंतर =निरंतर.
दू: + जन =दुर्जन

मराठीतील काही विशेष संधी संकल्पना

अ )पूर्वरूप संधी:मराठीत कधी कधी दोन स्वर एकापुढे एक आले असता त्यातील पहिला स्वर ण बदलता तसाच राहतो व दूसरा लोप पावतो त्याला पूर्वरूप संधी असे म्हणतात.
● उदा. काही +असा = काहीसा
अ )पररूप संधी:मराठीत कधी कधी पहिला स्वर लोप पावत व दूसरा तसाच राहतो त्याला पररूप संधी असे म्हणतात.
● उदा. घर+इ =घरी

Read Marathi Grammar Topic Wise Marathi Grammar

Download Mpsc Combine Mains Papers Mpsc Mains Marathi Papers

• ➤ UPSC IAS pre result 2022 release date
• ➤ UPSC IAS pre result 2022 in Marathi
• ➤ Maharashtra SSC 10th Result 2022 date and time will release soon
• ➤ मराठी भाषेला अभिजात दर्जा मिळायला हवाच , अभिजात दर्जा नेमका कसा मिळतो ?
• ➤ MPSC Combine STI-PSI-ASO Pre Answer Key Out

Read More Blogs