https://www.dompsc.com



Page Updated On 24-March-2024

मराठी भाषेतील वर्ण व वर्णविचार

मराठी भाषेतील वर्ण व वर्णविचार

Author

By Shubham Vyawahare

24-March-2024
➤ MPSC राज्यसेवा आणि MPSC combine तसेच MPSC Technical परीक्षा मध्ये मुख्य परीक्षांच्या सत्रात Marathi Grammar चे विशेष महत्व आहे , त्या अनुषंगाने वर्ण हा पाठ परीक्षेस पूरक मार्क प्रदान करून जातो.

वर्ण ची व्याख्या

✪ व्यक्तीच्या तोंडावाटे निघणारया मुलध्वनीना वर्ण असे म्हणतात.
➤ उदा. शु ह्या अक्षरा ची फोड श+अ+उअशी करता येते.
● मराठी मध्ये सुरुवातील ४८ वर्ण मानले जात पण कालानुरूपे ह्या वर्णाचे रूप बदलत गेले व नवीन वरणे व नियम खालील प्रमाणे बदलत गेले.
सरकारी नियमाप्रमाणे वर्णातील बदल
  • ➤शासन निर्णय २००९ नुसार नवीन वर्ण-ऍ, ऑ
  • ➤शासन निर्णय २०२२ नुसार हिंदीतून मराठीत आलेली अक्षररुपं बदलण्यासाठी वर्णमालेत काही बदल करण्यात आलेत. त्यात श आणि ल ही दोन अक्षरं लिहिताना आता वेगळ्या पद्धतीनं लिहावी लागणार आहेत. देठयुक्त ल ऐवजी आता पाकळीयुक्त ल असं लिहावं लागणार आहे. तर गाठयुक्त श ऐवजी आता शेंडीयुक्त श असं लिहावं लागणार आहे.
  • ➤काही तज्ञांच्या मताप्रमाणे 'क्ष' व 'ज्ञ' हि ही विशेष संयुक्त व्यंजने आहेत, त्यामुळे त्यांचा समावेश वर्णमालेत केला जात नाही..


मराठी भाषेतील वर्ण प्रकार

●मराठी भाषेमध्ये वर्णाच्या उच्चारावरून त्याचे मुख्य ३ प्रकार पडतात ज्याला स्वर ,स्वरादी,व्यंजने म्हणतात.हे प्रकार वर्ण कशा प्रकारे उचारल्या जातो त्याच्यावरून ठरत असतात.
उदा. अ , क ,ग ,अं अ:.

स्वर म्हणजे काय ?

  • स्वर म्हणजे मराठी भाषेतील अशी वर्णे जी स्वतंत्र उच्चारणे शक्य असते त्याला स्वर असे म्हणतात.
  • उदा.अ,आ,इ,ई,उ,ऊ,ए,ऐ,ओ,औ,अं,अ:.
  • स्वराचे उचारानुसार काही प्रकार पडतात जसे कि हृस्व स्वर ,मृदू स्वर ,दीर्घ स्वर ,स्वजातीय स्वर ,विजातीय स्वर.

स्वराचे उचारानुसार प्रमुख प्रकार

स्वर प्रकार संख्या उदाहरण
ह्रस्व स्वर अ,इ,उ,ऋ,लृ,ऍ
दीर्घ स्वर आ,ई,ऊ,ए,ऐ,ओ,औ,ऑ
संयुक्त स्वर
  1. ए=अ+इ/ई
  2. ऐ=आ+इ/ई
  3. ओ=अ+उ/ऊ
  4. औ=आ+उ/ऊ
सजातीय स्वर सारख्याच उचाराच्या वर्णापासून बनलेले अ-आ,इ-ई,ए-ऐ,उ-ऊ,ओ=ओ
विजातीय स्वर वेगवेगळ्या उचारापासून तयार होणारे स्वर अ-इ,अ-उ,आ-ई


व्यंजने म्हणजे काय व व्यंजनाचे प्रकार

व्यंजन:व्यंजन म्हणजे अशी वर्णे जी स्वरा च्या मदती शिवाय उच्चारता येत नाहीत.अशा सर्व वर्णानांव्यंजन असे म्हणतात.
  • उदा.क=क्+अ.
  • म्हणूनच सर्व व्यंजने त्या व्यंजनाचा अर्धा पाय मोडून लिहितात कारण ती स्वरा शिवाय अपूर्ण असतात-क्, ख्, ग्, घ्, ङ, ह्
  • मराठी मध्ये असे एकूण ३४ व्यंजन आहेत
वर्ग
क् वर्ग क् ख् ग् घ्
च् वर्ग च् छ् ज् ञ्
ट् वर्ग ट् ड् ढ् ण्
त् वर्ग त् थ् द् ध् न्
प् वर्ग प् फ् ब् भ् म्

व्यंजनाचे उचारानुसार प्रकार

उचारानुसार काही प्रकार
अर्धस्वर व्यंजने उच्चारस्थाने इ, उ, ऋ, ल सारखे होते. य्, र्, ल्, व्
संयुक्त व्यंजने काही तज्ञ लोकाच्या मते हे सुधा व्यंजने आहेत
  • क्ष (क् +ष् + अ)
  • ज्ञ् (द् +न् + य् + अ )
महाप्राण व्यंजने(14) ह् युक्त उच्चार होणारे ख् - घ्, छ् - झ्, ठ- ढ, थ् - ध्, फ् - भ्, श्, ष्, स्, ह्
अल्पप्राण व्यंजने(20) 'ह' युक्त उच्चार न होणारे क्-ग , च्- ज्, ट् - ड्, त् - द्, प् - ब् + अर्धस्वर (४) + अनुनासिक (५)
स्वतंत्र व्यंजन मूर्धन्य वर्ण द्रविड भाषेतून आलेला आहे


स्वरादी म्हणजे काय व स्वरादी चे प्रकार

  • स्वरादी म्हणजे आधी स्वर आहे असा वर्ण.
  • स्वराच्या आधी उचारल्या जातो म्हणून ह्याला स्वरादी म्हणतात.
  • उदा.मराठी मध्ये अं,अ: हे दोन स्वरादी आहेत

स्वरादी चे प्रकार

अं(अनुस्वार) उच्चार स्पष्ट असतो.उदा.निरंतर
अ:(विसर्ग) उच्चार अस्पष्ट असतो उदा.दु:ख

उचारानुसार वर्णांचे पडणारे प्रकार

अ, आ क्, ख्, ग्, घ्, ङ, ह्
  • पडजीभ आणि जिभेची मागील बाजू या दोन्हीच्या संयोगातून अथवा सहकार्याने निर्माण होणारे वर्ण म्हणजे कंठ्य वर्ण
इ, ई च्, छ्, ज्, झ, ञ्, य्, श्
  • जिभेचा स्पर्श वरच्या हिरडीवर होऊन जे वर्ण निर्माण होतात तेच म्हणजे तालव्य वर्ण
ट्, द, ड् ढ् ण्, र्, ष, ळ्
  • जिभेचा टाळूवर स्पर्श होऊन जे वर्ण निर्माण होतात त्यांना मूर्धन्य वर्ण म्हणतात.
लृ त्, थ्, द्, ध्, न्, ल्, स्
  • जिभेचा दातांना स्पर्श झाल्यावर जे वर्ण निर्माण होतात त्यांना दंत्य वर्ण म्हणतात.
उ, ऊ प् फ् ब् भ् म्
  • दोन्ही ओठांमधून निर्माण होणाऱ्या वर्णांना ओष्ठ्य वर्ण म्हणतात
ए. ऐ --
- - ओ, औ, अॅ, ऑ
- - व्
- - च्, छ्, ज्, झ्

Read Marathi Grammar Topic Wise Marathi Grammar

Download Mpsc Combine Mains Papers Mpsc Mains Marathi Papers

FAQ:मराठी भाषेतील वर्ण व वर्णविचार

Q.1 मराठी भाषेमध्ये किती व्यंजने आहेत ?
➤ मराठी भाषेत एकूण ३४ व्यंजने आहेत.

Q.2 मराठी मध्ये किती स्वर आहेत ?
➤ मराठी मध्ये एकूण १४ स्वर आहेत.

Q.3 व्यंजने म्हणजे काय ?
➤जे वर्ण स्वरा शिवाय अपूर्ण असतात त्यांना व्यंजने म्हणतात

Q.4 महाप्राण व्यंजने कोणते आहेत?
➤ह युक्त उच्चार होणारे -ख घ भ श ष स ह हे महाप्राण चे उच्चार आहेत

Q.5 तालव्य वर्ण म्हणजे काय ?
➤ य युक्त उच्चार करणारे वर्ण म्हणजे तालव्य वर्ण .

Mpsc Marathi Grammar (मराठी व्याकरण ) Book-List

MPSC group c prelims For Question Books(प्रश्नसंच )






Download MPSC Books pdf