किंमतवाढ(Inflation) कशी होत असते आणि ती कशी मोजतात-MPSC Economics(अर्थशास्त्र) Notes PDF

✪ Download pdf Works Properly on chrome Browser ✪
Table Of Contain
किंमतवाढ(Inflation) म्हणजे काय?
➤ एका विशिष्ट वेळी चलनाची खरेदी शक्ति कमी होने म्हणजे चलनवाढ.
➤ यालाच किंमतवाढ ,चलनविस्तार,भाववाढ असे म्हणतात.
➤ भाववाढ जर कमी वेळ असेल तर ती भाववाढ नसते.
किंमतवाढ मोजमाप पद्धति
घाउक किंमत निर्देशांक (Wholesale Price Index-WPI )
➤ WPI दर महिन्याला काढतात.
➤ इंधन व प्राथमिक वस्तु चा दर आठवड्याला काढतात.
➤ WPI चे आधारभूत वर्ष २००४-२००५ आहे.
➤ WPI मध्ये ६७६ वस्तु विचारात घेतात.
ग्राहक किंमत निर्देशांक (Consumer Price Index-CPI )
➤ सद्याचे ग्राहक किंमत निर्देशांक देशाच्या संपूर्ण लोकसंख्येला सामावून घेत नसल्याने देशातील किंमतींच्या प्रवृत्तीचे पूर्ण चित्र नवीन ग्राहक किंमत निर्देशांक नुसार काढले जाते ( CPI-New )
➤ किरकोळ किंमत वरून काढतात.
➤ २०१० हे वर्ष आधारभूत वर्ष स्विकारण्यात आले होते, मात्र जानेवारी २०१५ पासून २०१२ हे कॅलेंडर वर्ष आधारभूत वर्ष म्हणून स्विकारण्यात आले आहे.
➤ सेवा आणि वस्तु चा विचार होतो
➤ निर्देशांक पाच गटांसाठी उपलब्ध केले जातील-१)अन्न, पेये व तंबाखू २)इंधन व दिवाबत्ती ३)गृहनिर्माण४)वस्त्र, बेडिंग व चपला आणि ५)इतर.
- CPI-Urban :शहरी भागांचा ग्रा.किं.निर्देशांक काढण्यासाठी ३१० शहरांची निवड करण्यात आली असून तेथिल १११४ .जे जारांमधून सरासरी ४६० वस्तू व सेवांच्या किंमती दर महिन्याला जमा केल्या जातात.
- CPI-Rural:ग्रामीण भागांचा ग्रा.किं.निर्देशांक काढण्यासाठी११८१ गावांची निवड करण्यात आली असून तेथून सरासरी ४४८ वस्तू व सेवांच्या किंमती दर महिन्याला जमा केल्या जातात.
- वरील दोन्ही निर्देशांकाच्या साहाय्याने एकत्रित ग्राहक किंमत (CPI-Combined) काढला जाईल.
किंमतवाढ प्रकार
1)रांगणारी चलनवाढ (Creeping Inflation)
➤ भाव वाढीचा दर जर खूप कमी असेल तर (गोगलगाय किंवा वेलीच्या वाढीच्या दराप्रमाणे) त्यास रांगणारी भाववाढ असे म्हणतात.
➤ चलनवाढीचा वार्षिक दर सुमारे ३ टक्क्यांपेक्षा कमी असल्यास त्यास रांगणारी चलनवाढ म्हणतात.
2)चालणारी चलनवाढ (Walking/Trotting Inflation):
➤ मुख्यतः तिचा वार्षिक दर ३ ते ७ टक्क्यांच्या दरम्यान असतो तेव्हा तिला चालणारी चलनवाढ असे म्हणतात.
➤ अर्थव्यवस्थेच्या विकासासाठी ही चलनवाढ आवश्यक मानली जाते. मात्र, ती १० टक्क्यांपर्यत पोहचत असेल तर सरकारला ती आटोक्यात आणायला हवी असा संकेत असतो.
३)पळणारी चलनवाढ (Running/Galloping Inflation)
➤ जेव्हा किंमती मोठ्या दराने वाढतात (घोड्याच्या पळण्याच्या वेगाप्रमाणे) व चलनवाढीचा वार्षिक दर १०-२० टक्के असतो तेव्हा तिला पळणारी चलनवाढ म्हणतात.
४)बेसुमार चलनवाढ (Hyper/Runaway/Astronomical Inflation):
:➤जेव्हा चलनवाढीचा दर २० ते १०० टक्के एवढा किंवा त्याहून अधिक असतो तेव्हा तिला बेसुमार चलनवाढ म्हणतात.
किंमतवाढीची कारने कोणीत आहेत?
१)मागणी-ताण निर्मित चलनवाढ
➤ चलनवाढीचा परंपरागत सिद्धांत सिद्धांत आहे, त्यांच्या मागणीचे प्रमाण वाढल्याने किंमतीमध्ये वाढ होते.
➤ केन्स व त्याच्या अनुयायांच्या मते वस्तू व सेवांच्या अतिरिक्त मागणीमुळेच किंमती वाढतात
2) खर्च-दाब निर्मित चलनवाढ
➤ खर्च-दाब निर्मित चलनवाढीचे मूलभूत कारण म्हणजे कामगारांच्या उत्पादकतेपेक्षा त्यांच्या मजुरीमध्ये अधिक वेगाने होणारी वाढ होय
➤ ज्या देशांमध्ये कामगार संघटना (Trade खर्च- Unions) प्रभावी असतात.
➤ त्या देशांमध्ये ही चलनवाढ आढळून येतो.
➤ मालकांवर दबाव टाकून ते आपल्या मजुरीमध्ये मात्र :वाढ करून घेण्यात यशस्वी होत असतात.
Others Blogs Related to MPSC Economics Notes In Marathi
Read All MPSC blogs
Download MPSC Books pdf
Connect With Us
Subscribe Us For Updates
Submit Your Email ID And Download Current Affairs 2023 Question Bank , Free! Free! Free!