MPSC Maharashtra Geography(प्राकृतिक भुगोल)-MPSC Geography Notes

➤महाराष्ट्र राज्य हे अति प्राचीन राज्य असून १ मे १९६० पासून स्वतंत्र राज्याचा दर्जा प्राप्त झाला आहे.

➤भारतात महाराष्ट्राचे स्थान एकदम मध्यवर्ती भागात आहेत.महाराष्ट्र राज्य हे उत्तर व दक्षिण राज्यांना जोडणारे दुवा असलेले राज्य आहे.

महाराष्ट्राचे स्थान व विस्तार

➤अक्षवृत्तीय व रेखावृत्तीय विस्तार : महाराष्ट्राचा अक्षांश विस्तार 15° 44' उत्तर अक्षवृत्त ते 22° 6 उत्तर अक्षवृत्त रेखांश विस्तार 72° 36' पूर्व रेखावृत्त ते 80° 54' पूर्व रेखावृत्त आहे.

महाराष्ट्राच्या सीमा

➤पूर्वेस छत्तीसगड राज्याशी गोंदिया व गडचिरोली या दोन जिल्ह्यांच्या सरहद्दी आहेत.
➤ आग्नेयेस तेलंगणाला गडचिरोली, चंद्रपूर, यवतमाळ व नांदेड या चार जिल्ह्यांच्या सरहद्दी आहेत.
➤ दक्षिणेस कर्नाटकला सिंधुदुर्ग, कोल्हापूर, सांगली, सोलापूर तसेच उस्मानाबाद, लातूर व नांदेड या सात जिल्ह्यांच्या सरहद्दी आहेत.
➤ दक्षिणेस गोवा राज्याबरोबर सिंधुदुर्ग जिल्ह्याची सरहद्द आहे.

महाराष्ट्राच्या नैसर्गिक सीमा

• वायव्येस : सातमाळा डोंगररांगा, गाळणा टेकड्या व सातपुडा पर्वतातील अक्राणी टेकड्या.
• उत्तरेस : सातपुडा पर्वतरांगा व त्याचा पूर्वेस गाविलगड टेकड्या.
• दक्षिणेस : हिरण्यकेशी नदी व कोकणातील तेरेखोल नदी.
• पश्चिमेस : अरबी समुद्र.
• ईशान्येस : दरेकासा टेकड्या.
• पूर्वेस : चिरोळी टेकड्या व भामरागड डोंगर.

महाराष्ट्रातील सीमेवरील जिल्हे

• वायव्येस : गुजरात व दादरा नगर हवेली.
• उत्तरेस : मध्यप्रदेश.
• पूर्वेस : छत्तीसगड.
• आग्नेयेस : आंध्र प्रदेश.
• दक्षिणेस : कर्नाटक व गोवा.

महाराष्ट्राचे क्षेत्रफळ

➤लांबी, रुंदी व क्षेत्रफळ : पश्चिमेस अरबी समुद्रापासून पूर्वेस साधारणपणे पूर्व घाटापर्यंत महाराष्ट्र पसरलेला आहे. महाराष्ट्राची पश्चिम-पूर्व लांबी सुमारे 800 कि. मी. असून दक्षिणोत्तर रुंदी सुमारे 720 कि. मी. आहे. महाराष्ट्राचे क्षेत्रफळ 3,07,713 चौ. कि. मी. आहे. क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने भारतामध्ये राजस्थान (3,42,239 चौ. कि. मी.) व मध्य प्रदेश (3.08,346 चौ. कि. मी.) च्या खालोखाल महाराष्ट्राचा तिसरा क्रमांक आहे. महाराष्ट्राने देशाचा 9.36% प्रदेश व्यापलेला आहे.