भारतीय घटना निर्मिती(Making of Indian Constitution assembly)-MPSC Polity Notes

➤राज्यघटना म्हणजे असा दस्तऐवज ज्यामध्ये शासनाचे स्वरूप तसेच नागरिक आणि शासन यांच्यातील संबंधांची निश्चिती आणि वर्णन करणाऱ्या कायद्यांचा आणि नियमांचा समावेश होय
➤A Constitution is a document containing laws and rules which determine and describe the form ofthe government, the relationship between the citizens and the government
➤राज्यघटना ही शासनसंस्थेचा मूलभूत कायदा' (basic fun- damental law) असते.
➤शासनसंस्थेने साध्य करावयाची उद्दिष्ट्ये दिलेली असतात
➤ तिच्यात घटनात्मक आराखड्याची, म्हणजेच विविध स्तरांवरील शासकीय संरचनेची आणि अंगांची, तरतूदही केलेली असते.

घटना समितीची(Constitution Assembly) मागणी कधी झाली होती?

➤ साम्यवादी चळवळीचे प्रणेते आणि पुरोगामी लोकशाहीवादाचे समर्थक एम. एन. रॉय यांनी सन १९३४ मध्ये पहिल्यांदा घटना समितीची संकल्पना मांडली.
➤ १९३५ मध्ये भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसने अधिकृतरीत्या घटना समितीची मागणी केली
➤ १९३८ मध्ये जवाहरलाल नेहरूंनी भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या वतीने म्हटले अखेर सन १९४० मध्ये ब्रिटिश सरकारने ही मागणी तत्त्वत: मान्य केली. ही मागणी 'ऑगस्ट संधी' नावाने ओळखली जाते.
➤ प्रस्तावित मसुदा घेऊन मंत्रिमंडळाचा सदस्य सर स्टॅफोर्ड क्रिप्स १९४२ मध्ये भारतात आला. भारताची दोन स्वायत्त देशात विभागणी करावी व दोन स्वतंत्र घटना समिती असाव्यात असे मुस्लीम लीगचे म्हणणे असल्यामुळे मुस्लीम लीगने क्रिप्स प्रस्ताव नाकारले
➤ कॅबिनेट मिशनने दोन घटना समितींची कल्पना अमान्य केली आणि मुस्लीम लीगला सर्वसाधारणपणे मान्य होईल, अशी संविधान सभेची योजना सादर केली.

घटना समितीचे(Constitution Assembly) कामकाज?

➤९ डिसेंबर, १९४६ रोजी संविधान सभेची पहिली बैठक भरली
➤मुस्लिम लिगने स्वतंत्र पाकिस्तानची मागणी आणि विरोध
➤ केवळ २११ सदस्य बैठकीला हजर होते
➤ डॉ.सच्चिदानंद सिन्हायांची संविधान सभेची तात्पुरते अध्यक्ष म्हणून निवड करण्यात आली.
➤ ११ डिसेंबर, १९४६ रोजी डॉ.राजेंद्र प्रसाद आणि एच.सी.मुखर्जी यांची संविधान सभेचे अनुक्रमे अध्यक्ष व उपाध्यक्ष म्हणून निवड करण्यात आली
➤ सर बी.एन.राव यांची नेमणूक संविधान सभेचे कायदेशीर घटनात्मक सल्लागार म्हणून करण्यात आली.
➤ १३ डिसेंबर, १९४६ रोजी जवाहरलाल नेहरू यांनी संविधान सभेत उद्देश पत्रिका' (Objectives Resolution) मांडली. भारतीय घटनेची उद्देशिका
➤ २२ जानेवारी, १९४७ रोजी संविधान सभेने तिचा स्विकार केला.

घटना समिती(Constitution Assembly) मध्ये समित्या कोणत्या होत्या?

➤ संविधान सभेने घटना निर्मितीची वेगवेगळी कामे पूर्ण करण्यासाठी विविध समित्यांची निर्मिती केली

घटना समिती(Constitution Assembly) चा अंमल कधी झाला आणि अधिवेशन माहिती?

➤ घटनेचा अंमल २६ जानेवारी, १९५० पासून सुरू झाला
➤ काँग्रेसच्या लाहोर अधिवेशनातील पूर्ण स्वराज्य ठरावानुसार २६ जानेवारी, १९३० हा दिवस भारताचा प्रथम स्वातंत्र्य दिन म्हणून साजरा करण्यात आला होता
➤ कलम ३९४ नुसार, घटनेतील काही तरतुदींचा अंमल २६ नोव्हेंबर, १९४९-रोजीच सुरू झाला. उदा. कलम ५, ६, ७, ८, ९,६०, ३२४, ३६६, ३६७, ३७९, ३८०, ३८८,३९१, ३९२ आणि ३९३ या कलमांमधील नागरिकत्व, निवडणूका, तात्पुरती संसद, तात्पुरत्या तरतुदी आणि लघु शिर्षक यांबद्दलच्या तरतुदी.

घटनेची ११ अधिवेशने झाली टी पुढीलप्रमाणे

➤ भारताच्या राज्यघटनेमधील प्रास्तविका हा राज्य्घटनेचा महत्वपूर्ण भाग आहे ,हाच राज्यघटनेचा सार आहे

Download भारतीय घटना निर्मिती(Making of Indian Constitution assembly) In PDF